مقدمه

طرح حاضر به منظور مداخله­گری فعال ترویج در نظام تولید کشاورزی و منابع طبیعی به منظور افزایش دانش فنی و تخصصی و کاربردی کارشناسان و همچنین بهره­گیری از رویکردهای ترویجی مطلوب به منظور ارتقای مهارت­های فنی و مدیریتی بهره­برداران شاغل به فعالیت کشاورزی و منابع طبیعی تدوین گردیده است. در این راستا استفاده بهینه بهره­برداران از منابع پایه و نهاده­های کشاورزی، حمایت بهره­برداران در استفاده کارآمد از فناوری­های توصیه­شده، بسترسازی جهت فعالیت مشارکتی و توسعه و تقویت تشکل­ها و در کل تقویت مدیریت پایدار فنی و اجتماعی با بهره­گیری از آخرین توصیه­های فنی و کاربردی در پهنه­های تولیدی نیز مدنظر قرار گرفته است.

اقدامات پایه­ای طرح مشتمل بر ساماندهی و تجهیز مراکز جهاد کشاورزی دهستان به عنوان نقطه تماس با بهره­برداران، تعیین پهنه برای کارشناسان به منظور پاسخگویی به نیازهای بهره­برداران پهنه توسط کارشناسان مسئول هر پهنه و استقرار مدیریت دانش به منظور به روز سازی دانش تخصصی این کارشناسان می­باشد، فعالیت­های ترویجی این طرح شامل بخش­های متنوعی به منظور توانمندسازی و ظرفیت­سازی در بهره­برداران کشاورزی و منابع طبیعی مستقر در پهنه­های تولیدی است، که با رویکردهایی چون سایت الگویی و کانون یادگیری، اطلاع­رسانی از طریق رسانه­ها، بازدیدهای ترویجی و فعالیت­های انتقال یافته­ها همراه خواهد بود.

مجریان اصلی فعالیت­ها در این طرح، کارکنان و کارشناسانی می­باشند که در مراکز جهادکشاورزی دهستان­ها به فعالیت اشتغال داشته و با استفاده از توانمندی­های شرکت­های خدمات مشاوره­ای، کلینیک­های گیاهپزشکی، مددکاران و تسهیلگران، شرکت­های تولیدکننده ادوات و نهاده­ها و ..... اقدام به ارایه خدمات مناسب به بهره­برداران هر پهنه تولیدی می­کنند. محوریت اقدامات ترویجی موردنظر در برنامه حاضر، از یکطرف مبتنی بر ایجاد سایت­های الگویی و کانون­های یادگیری، کارگاه­ها و جلسات توجیهی، ترویجی و نظارتی، بازدیدهای ترویجی- آموزشی، تهیه و انتشار بروشورها و نشریات ترویجی- آموزشی بوده و از طرف دیگر توانمندسازی و ظرفیت­سازی، بهره­برداران پیرامونی و همچنین اعضای شبکه ترویج( دولتی و خصوصی) را مد نظر قرار داده است.

بدیهی است که اقدامات ترویجی ارائه شده در این طرح در راستای سیاست­های بخش­های اجرایی وزارت جهاد کشاورزی و مبتنی بر جهت­دهی و بهره­ورسازی نظام­های تولید و حرکت به سمت استقرار نظام مناسب بهره­برداری، تدوین گردیده و قصد دارد با توانمندسازی بهره­برداران و کارشناسان شاغل در مراکز دهستان و توسعه قابلیت­های آنان، به پایداری تولید در کشور کمک موثری نماید.

ضرورت اجرا ی طرح

الف) پاسخگویی به مسایل و مشکلات کشاورزان در عرصه­های تولیدی با تعریف پهنه برای هر کارشناس مستقر در مراکز جهاد کشاورزی دهستان

امروزه بخش عمده­ای از بهره­برداران که در نواحی روستایی زندگی می­کنند در حوزه تولید و مدیریت واحدهای تولیدی خود با مسایل و مشکلات متنوعی مواجه هستند، که وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی اصلی توسعه کشاورزی باید پاسخگوی نیاز آنان باشد. در این خصوص وزارت با جذب حدود 8000 نفر از فارغ­التحصیلان بخش کشاورزی پتانسیل جدیدی برای پاسخگویی به نیازها و مسایل کشاورزان ایجاد نموده است، این کارشناسان در مراکز جهاد کشاورزی دهستان مستقر هستند.

در این طرح برای هر یک از این کارشناسان یک پهنه تولیدی بر اساس شرایط منطقه تعریف می­شود، به گونه­ای که تمامی روستاها و کشاورزان تحت پوشش قرار گیرند و این کارشناسان به عنوان مسئول هر پهنه باید پاسخگوی کشاورزان مستقر در پهنه باشند. در واقع پهنه­بندي عرصه­هاي توليدي و سپردن مسئولیت پهنه­ها به کارشناسان مستقر در حوزه دهستان با مديريت مراكز جهاد كشاورزي دهستان و با رويكرد استفاده از تمامی ظرفیت­های بخش غیردولتی نظیر؛ تشکل­های تولیدی و شرکت­های خدمات مشاوره­ای و .... یکی از محورهای اصلی طرح نظام نوین ترویج است.

ب) انتقال دانش فنی و یافته­های تحقیقاتی به کشاورزان مستقر در هر پهنه تولیدی از طریق ایجاد شبکه مدیریت دانش

مديريت دانش کشاورزی فرايند كشف، كسب، توسعه و ايجاد، تسهيم، نگهداري، ارزيابي و به كارگيري دانش مناسب در زمان مناسب توسط فرد مناسب در بخش کشاورزی است، كه از طريق ايجاد پيوند بين منابع انساني، فناوري اطلاعات و ارتباطات و ايجاد ساختاري مناسب براي دستيابي به اهداف بخش کشاورزی صورت مي­پذيرد. نظام مدیریت دانش، رهیافت نوینی است که از تفکر نظام ملی اطلاع­رسانی منتج شده و آخرین دستاورد بشری در حوزه معماری جامعه دانش­مدار است. هم­ا­كنون مديريت دانش، با توجه به احساس نياز بخش کشاورزی و حجم انبوه دانش تولید شده در موسسات و مراکز تحقیقاتی بخش یک ضرورت جدی در وزارت محسوب می­شود. از طرفی همه ساله مقادير معتنابهي مقاله در نشريات معتبر علمي جهان، كتاب در انتشارات دانشگاهي جهان، رساله­هاي كارشناسي ارشد و دكتري در زمينه کشاورزی توليد مي­شوند، که می­توانند مورد استفاده در بخش کشاورزی قرار گیرند که استقرار شبکه مدیریت دانش می­تواند در این خصوص راهگشا باشد.

عملیاتی کردن نظام مدیریت دانش و اطلاعات در بخش کشاورزی و منابع طبیعی به منظور دسترسی ذینفعان به دانش فنی و یافته­های تحقیقاتی بر اساس موضوع بند «ج» ماده 22 قانون افزایش بهره­وری بخش کشاورزی یکی دیگر از مباحث اصلی نظام نوین ترویج است، که بر اساس آن تمامی کارشناسان بخش کشاورزی، محققان و حتی کشاورزان توان دسترسی به دانش بخش کشاورزی و سایر اطلاعات مورد نیاز را خواهند داشت.

ج) انسجام سازمانی و بهره­گیری از جمیع عوامل دولتی و غیردولتی در ارائه خدمات به کشاورزان

در وزارت جهاد کشاورزی بخش­های متنوع با وظایف متفاوت به فعالیت اشتغال دارند، که به دلیل نقطه تماس مشترک این فعالیت­ها در عرصه همواره رویکردهای متفاوتی در سطوح صفی برای عملیاتی شدن برنامه­ها وجود داشته است. طرح حاضر با هدف دستیابی به اولویت­ها و سیاست­های بخش­های اجرایی از طریق مشارکت تحقیقات، اجرا، ترویج و کشاورز تدوین و فعالیت­هایی را تعریف نموده که ضمن مدنظر قرار دادن؛ استفاده بهینه و مطلوب از منابع و نهاده­های پایه(آب، خاک، کود، بذر، سم و ...)،  ارتقاء میانگین تولید در واحد سطح، تولید به ازاء متر مکعب آب، تولید محصول سالم و .... تضمین کننده پایداری تولید با تغییر رفتار حرفه­ای کشاورز می­باشد. بر این اساس کلیه نیروهای شاغل در مراکز جهاد کشاورزی دهستان در یک راستا و با هدف امنیت غذایی و حفاظت از منابع پایه تولید و با مشارکت و هماهنگی کلیه بخش­ها فعالیت خواهند نمود.

رویکرد طرح حاضر در این خصوص ایجاد سایت­های الگویی/ کانون­های یادگیری در واحدهای تولیدی کشاورزان است که می­تواند به راحتی ضریب پوشش فعالیت­های بخش کشاورزی را افزایش دهد.

د) ساماندهی و تجهیز مراکز جهاد کشاورزی دهستان به عنوان نقطه ارتباطی بخش (تحقيق، اجرا، ترويج) با تولیدکنندگان

هیأت وزیران در جلسه مورخ 1360.4.3 بنا به پیشنهاد مشترک شماره 40232.900 مورخ 19/11/1359 سازمان برنامه و بودجه و وزارت کشاورزی و عمران ‌روستایی آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد مراکز خدمات کشاورزی، روستایی و عشایری را تصویب ‌نمود. که هدف از تشکیل این مراکز توسعه فعالیت‌های کشاورزی، روستایی و عشایری، عرضه خدمات فنی، اعتباری، زیربنایی، رفاهی، آموزشی، تحقیقی و‌ترویجی، تهیه و تجهیز و توزیع وسایل و لوازم و نهاده­های کشاورزی و ارایه تسهیلات خدمات بازرگانی و سایر فعالیت‌های مرتبط با امور مذکور براساس ‌نیازهایی که از طریق شوراها اعلام می‌شود و با جلب همکاری و مشارکت مستمر مردم می‌باشد. در سال 1382 نیز دستورالعمل ساماندهی مراکز دهستان توسط وزیر جهاد کشاورزی ابلاغ گردید که در آن تأکید ویژه­ای برای تجهیز و نگهداری پرسنل و همچنین سطح­بندی این مراکز صورت گرفته بود.

بر اساس موارد فوق و همچنین ضرورت ایجاد ارتباط منسجم بین تولیدکنندگان و مراکز تحقیقاتی، آموزشی و ترویجی برای ارائه خدمات فنی و تخصصی به تولیدکنندگان و انعکاس مسایل و مشکلات آنها به مراجع تصمیم­گیری و تحقیقاتی و از طرفی نامناسب و نامطلوب بودن فضای اداری و آموزشی اکثر مراکز باید نسبت به ساماندهی و تجهیز آن­ها اقدام جدی صورت گیرد، که از اصول نظام ترویج تأکید بر این فعالیت است.

اهداف طرح

1-    ایجاد فضای مناسب کاری برای کارشناسان مراکز جهاد کشاورزی دهستان از طریق ساماندهی و تجهیز مراکز

2-     امکان دسترسی کلیه کارشناسان مراکز جهاد کشاورزی دهستان به دانش فنی و تخصصی و یافته­های تحقیقاتی با استقرار نظام مدیریت دانش

3-    افزایش قدرت پاسخگویی وزارت جهاد کشاورزی به تمامی کشاورزان از طریق تعیین پهنه تولیدی برای هر یک از کارشناسان مراکز جهاد کشاورزی دهستان و دادن مسئولیت پهنه به این کارشناسان

4-    افزایش اثربخشی فعالیت­های بخش کشاورزی در عرصه­های تولیدی از طریق انجام فعالیت­های مشارکتی با همکاری تحقیقات، اجرا، ترویج و کشاورز(سایت الگویی و کانون یادگیری)

5-    استفاده از ظرفیت بخش غیردولتی در خدمات­رسانی به کشاورزان با اولویت شرکت­های خدمات فنی و مشاوره­ای مستقر در پهنه­های تولیدی

6-     دسترسی مدیران  و برنامه­ریزان به اطلاعات دقیق و کیفی پهنه­های تولیدی از طریق سامانه ذیربط

الزامات اجرایی طرح

1-     پیگیری لازم در سطوح ستادی وزارتی از طریق تشکیل شورای سیاست­گذاری ترویج

2-     تأمین منابع لازم برای عملیاتی نمودن طرح از طریق منابع ملی و استانی

3-     همکاری بخش­های اجرایی متناسب با بندهای آئین­نامه نظام نوین ترویج

4-     همکاری روسای سازمان استان­ها متناسب با بندهای آئین­نامه نظام نوین ترویج

5-     توجیه مناسب روسای سازمان جهاد کشاورزی، کارشناسان شهرستان و دهستان، روسای مراکز تحقیقات و آموزش استان­ها، مجریان، مربیان، تسهیلکران و ناظرین

6-     توجیه بخش­های غیردولتی در ارائه خدمات ترویجی به بهره­برداران

7-     تدوین و اجرای سازوکار انگیزشی مناسب برای ماندگاری کارشناسان در مراکز جهاد کشاورزی دهستان

8-     توجه جدی به مشارکت محققان در ارائه دانش فنی به منظور به روز سازی دانش کارشناسان مراکز جهاد کشاورزی دهستان


                                                                     
                                                          
                                                                        دکتر محمد رضا شاه پسند
                                                                  رییس ستاد ویژه نظام نوین ترویج