مقدمه
طرح حاضر به منظور مداخلهگری فعال ترویج در نظام تولید کشاورزی و منابع طبیعی به منظور افزایش دانش فنی و تخصصی و کاربردی کارشناسان و همچنین بهرهگیری از رویکردهای ترویجی مطلوب به منظور ارتقای مهارتهای فنی و مدیریتی بهرهبرداران شاغل به فعالیت کشاورزی و منابع طبیعی تدوین گردیده است. در این راستا استفاده بهینه بهرهبرداران از منابع پایه و نهادههای کشاورزی، حمایت بهرهبرداران در استفاده کارآمد از فناوریهای توصیهشده، بسترسازی جهت فعالیت مشارکتی و توسعه و تقویت تشکلها و در کل تقویت مدیریت پایدار فنی و اجتماعی با بهرهگیری از آخرین توصیههای فنی و کاربردی در پهنههای تولیدی نیز مدنظر قرار گرفته است.
اقدامات پایهای طرح مشتمل بر ساماندهی و تجهیز مراکز جهاد کشاورزی دهستان به عنوان نقطه تماس با بهرهبرداران، تعیین پهنه برای کارشناسان به منظور پاسخگویی به نیازهای بهرهبرداران پهنه توسط کارشناسان مسئول هر پهنه و استقرار مدیریت دانش به منظور به روز سازی دانش تخصصی این کارشناسان میباشد، فعالیتهای ترویجی این طرح شامل بخشهای متنوعی به منظور توانمندسازی و ظرفیتسازی در بهرهبرداران کشاورزی و منابع طبیعی مستقر در پهنههای تولیدی است، که با رویکردهایی چون سایت الگویی و کانون یادگیری، اطلاعرسانی از طریق رسانهها، بازدیدهای ترویجی و فعالیتهای انتقال یافتهها همراه خواهد بود.
مجریان اصلی فعالیتها در این طرح، کارکنان و کارشناسانی میباشند که در مراکز جهادکشاورزی دهستانها به فعالیت اشتغال داشته و با استفاده از توانمندیهای شرکتهای خدمات مشاورهای، کلینیکهای گیاهپزشکی، مددکاران و تسهیلگران، شرکتهای تولیدکننده ادوات و نهادهها و ..... اقدام به ارایه خدمات مناسب به بهرهبرداران هر پهنه تولیدی میکنند. محوریت اقدامات ترویجی موردنظر در برنامه حاضر، از یکطرف مبتنی بر ایجاد سایتهای الگویی و کانونهای یادگیری، کارگاهها و جلسات توجیهی، ترویجی و نظارتی، بازدیدهای ترویجی- آموزشی، تهیه و انتشار بروشورها و نشریات ترویجی- آموزشی بوده و از طرف دیگر توانمندسازی و ظرفیتسازی، بهرهبرداران پیرامونی و همچنین اعضای شبکه ترویج( دولتی و خصوصی) را مد نظر قرار داده است.
بدیهی است که اقدامات ترویجی ارائه شده در این طرح در راستای سیاستهای بخشهای اجرایی وزارت جهاد کشاورزی و مبتنی بر جهتدهی و بهرهورسازی نظامهای تولید و حرکت به سمت استقرار نظام مناسب بهرهبرداری، تدوین گردیده و قصد دارد با توانمندسازی بهرهبرداران و کارشناسان شاغل در مراکز دهستان و توسعه قابلیتهای آنان، به پایداری تولید در کشور کمک موثری نماید.
ضرورت اجرا ی طرح
الف) پاسخگویی به مسایل و مشکلات کشاورزان در عرصههای تولیدی با تعریف پهنه برای هر کارشناس مستقر در مراکز جهاد کشاورزی دهستان
امروزه بخش عمدهای از بهرهبرداران که در نواحی روستایی زندگی میکنند در حوزه تولید و مدیریت واحدهای تولیدی خود با مسایل و مشکلات متنوعی مواجه هستند، که وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی اصلی توسعه کشاورزی باید پاسخگوی نیاز آنان باشد. در این خصوص وزارت با جذب حدود 8000 نفر از فارغالتحصیلان بخش کشاورزی پتانسیل جدیدی برای پاسخگویی به نیازها و مسایل کشاورزان ایجاد نموده است، این کارشناسان در مراکز جهاد کشاورزی دهستان مستقر هستند.
در این طرح برای هر یک از این کارشناسان یک پهنه تولیدی بر اساس شرایط منطقه تعریف میشود، به گونهای که تمامی روستاها و کشاورزان تحت پوشش قرار گیرند و این کارشناسان به عنوان مسئول هر پهنه باید پاسخگوی کشاورزان مستقر در پهنه باشند. در واقع پهنهبندي عرصههاي توليدي و سپردن مسئولیت پهنهها به کارشناسان مستقر در حوزه دهستان با مديريت مراكز جهاد كشاورزي دهستان و با رويكرد استفاده از تمامی ظرفیتهای بخش غیردولتی نظیر؛ تشکلهای تولیدی و شرکتهای خدمات مشاورهای و .... یکی از محورهای اصلی طرح نظام نوین ترویج است.
ب) انتقال دانش فنی و یافتههای تحقیقاتی به کشاورزان مستقر در هر پهنه تولیدی از طریق ایجاد شبکه مدیریت دانش
مديريت دانش کشاورزی فرايند كشف، كسب، توسعه و ايجاد، تسهيم، نگهداري، ارزيابي و به كارگيري دانش مناسب در زمان مناسب توسط فرد مناسب در بخش کشاورزی است، كه از طريق ايجاد پيوند بين منابع انساني، فناوري اطلاعات و ارتباطات و ايجاد ساختاري مناسب براي دستيابي به اهداف بخش کشاورزی صورت ميپذيرد. نظام مدیریت دانش، رهیافت نوینی است که از تفکر نظام ملی اطلاعرسانی منتج شده و آخرین دستاورد بشری در حوزه معماری جامعه دانشمدار است. هماكنون مديريت دانش، با توجه به احساس نياز بخش کشاورزی و حجم انبوه دانش تولید شده در موسسات و مراکز تحقیقاتی بخش یک ضرورت جدی در وزارت محسوب میشود. از طرفی همه ساله مقادير معتنابهي مقاله در نشريات معتبر علمي جهان، كتاب در انتشارات دانشگاهي جهان، رسالههاي كارشناسي ارشد و دكتري در زمينه کشاورزی توليد ميشوند، که میتوانند مورد استفاده در بخش کشاورزی قرار گیرند که استقرار شبکه مدیریت دانش میتواند در این خصوص راهگشا باشد.
عملیاتی کردن نظام مدیریت دانش و اطلاعات در بخش کشاورزی و منابع طبیعی به منظور دسترسی ذینفعان به دانش فنی و یافتههای تحقیقاتی بر اساس موضوع بند «ج» ماده 22 قانون افزایش بهرهوری بخش کشاورزی یکی دیگر از مباحث اصلی نظام نوین ترویج است، که بر اساس آن تمامی کارشناسان بخش کشاورزی، محققان و حتی کشاورزان توان دسترسی به دانش بخش کشاورزی و سایر اطلاعات مورد نیاز را خواهند داشت.
ج) انسجام سازمانی و بهرهگیری از جمیع عوامل دولتی و غیردولتی در ارائه خدمات به کشاورزان
در وزارت جهاد کشاورزی بخشهای متنوع با وظایف متفاوت به فعالیت اشتغال دارند، که به دلیل نقطه تماس مشترک این فعالیتها در عرصه همواره رویکردهای متفاوتی در سطوح صفی برای عملیاتی شدن برنامهها وجود داشته است. طرح حاضر با هدف دستیابی به اولویتها و سیاستهای بخشهای اجرایی از طریق مشارکت تحقیقات، اجرا، ترویج و کشاورز تدوین و فعالیتهایی را تعریف نموده که ضمن مدنظر قرار دادن؛ استفاده بهینه و مطلوب از منابع و نهادههای پایه(آب، خاک، کود، بذر، سم و ...)، ارتقاء میانگین تولید در واحد سطح، تولید به ازاء متر مکعب آب، تولید محصول سالم و .... تضمین کننده پایداری تولید با تغییر رفتار حرفهای کشاورز میباشد. بر این اساس کلیه نیروهای شاغل در مراکز جهاد کشاورزی دهستان در یک راستا و با هدف امنیت غذایی و حفاظت از منابع پایه تولید و با مشارکت و هماهنگی کلیه بخشها فعالیت خواهند نمود.
رویکرد طرح حاضر در این خصوص ایجاد سایتهای الگویی/ کانونهای یادگیری در واحدهای تولیدی کشاورزان است که میتواند به راحتی ضریب پوشش فعالیتهای بخش کشاورزی را افزایش دهد.
د) ساماندهی و تجهیز مراکز جهاد کشاورزی دهستان به عنوان نقطه ارتباطی بخش (تحقيق، اجرا، ترويج) با تولیدکنندگان
هیأت وزیران در جلسه مورخ 1360.4.3 بنا به پیشنهاد مشترک شماره 40232.900 مورخ 19/11/1359 سازمان برنامه و بودجه و وزارت کشاورزی و عمران روستایی آیین‌نامه اجرایی قانون ایجاد مراکز خدمات کشاورزی، روستایی و عشایری را تصویب نمود. که هدف از تشکیل این مراکز توسعه فعالیتهای کشاورزی، روستایی و عشایری، عرضه خدمات فنی، اعتباری، زیربنایی، رفاهی، آموزشی، تحقیقی و‌ترویجی، تهیه و تجهیز و توزیع وسایل و لوازم و نهادههای کشاورزی و ارایه تسهیلات خدمات بازرگانی و سایر فعالیتهای مرتبط با امور مذکور براساس نیازهایی که از طریق شوراها اعلام میشود و با جلب همکاری و مشارکت مستمر مردم میباشد. در سال 1382 نیز دستورالعمل ساماندهی مراکز دهستان توسط وزیر جهاد کشاورزی ابلاغ گردید که در آن تأکید ویژهای برای تجهیز و نگهداری پرسنل و همچنین سطحبندی این مراکز صورت گرفته بود.
بر اساس موارد فوق و همچنین ضرورت ایجاد ارتباط منسجم بین تولیدکنندگان و مراکز تحقیقاتی، آموزشی و ترویجی برای ارائه خدمات فنی و تخصصی به تولیدکنندگان و انعکاس مسایل و مشکلات آنها به مراجع تصمیمگیری و تحقیقاتی و از طرفی نامناسب و نامطلوب بودن فضای اداری و آموزشی اکثر مراکز باید نسبت به ساماندهی و تجهیز آنها اقدام جدی صورت گیرد، که از اصول نظام ترویج تأکید بر این فعالیت است.
اهداف طرح
1- ایجاد فضای مناسب کاری برای کارشناسان مراکز جهاد کشاورزی دهستان از طریق ساماندهی و تجهیز مراکز
2- امکان دسترسی کلیه کارشناسان مراکز جهاد کشاورزی دهستان به دانش فنی و تخصصی و یافتههای تحقیقاتی با استقرار نظام مدیریت دانش
3- افزایش قدرت پاسخگویی وزارت جهاد کشاورزی به تمامی کشاورزان از طریق تعیین پهنه تولیدی برای هر یک از کارشناسان مراکز جهاد کشاورزی دهستان و دادن مسئولیت پهنه به این کارشناسان
4- افزایش اثربخشی فعالیتهای بخش کشاورزی در عرصههای تولیدی از طریق انجام فعالیتهای مشارکتی با همکاری تحقیقات، اجرا، ترویج و کشاورز(سایت الگویی و کانون یادگیری)
5- استفاده از ظرفیت بخش غیردولتی در خدماترسانی به کشاورزان با اولویت شرکتهای خدمات فنی و مشاورهای مستقر در پهنههای تولیدی
6- دسترسی مدیران و برنامهریزان به اطلاعات دقیق و کیفی پهنههای تولیدی از طریق سامانه ذیربط
الزامات اجرایی طرح
1- پیگیری لازم در سطوح ستادی وزارتی از طریق تشکیل شورای سیاستگذاری ترویج
2- تأمین منابع لازم برای عملیاتی نمودن طرح از طریق منابع ملی و استانی
3- همکاری بخشهای اجرایی متناسب با بندهای آئیننامه نظام نوین ترویج
4- همکاری روسای سازمان استانها متناسب با بندهای آئیننامه نظام نوین ترویج
5- توجیه مناسب روسای سازمان جهاد کشاورزی، کارشناسان شهرستان و دهستان، روسای مراکز تحقیقات و آموزش استانها، مجریان، مربیان، تسهیلکران و ناظرین
6- توجیه بخشهای غیردولتی در ارائه خدمات ترویجی به بهرهبرداران
7- تدوین و اجرای سازوکار انگیزشی مناسب برای ماندگاری کارشناسان در مراکز جهاد کشاورزی دهستان
8- توجه جدی به مشارکت محققان در ارائه دانش فنی به منظور به روز سازی دانش کارشناسان مراکز جهاد کشاورزی دهستان
دکتر محمد رضا شاه پسند
رییس ستاد ویژه نظام نوین ترویج